Reumatoidalne zapalenie stawów

Termin ten został wprowadzony do słownika medycznego w 1859 roku przez angielskiego lekarza Alfreda Baringa Garroda. Nie odróżniał on jednak jeszcze rzs od choroby zwyrodnieniowej. Nastąpiło to dopiero w 1904 roku .

RZS jest przewlekłą chorobą zapalną zależną od czynników immunologicznych . Choruje na nią ok. 1% naszej populacji. Kobiety chorują statystycznie 3 razy częściej niż mężczyźni. Charakterystycznymi objawami są ból i obrzęk stawów, szczególnie rąk, z towarzyszącą sztywnością poranną.

Choroba może zacząć się nagle, jak też postępować powoli. Stopniowo prowadzi do uszkodzenia stawów i niepełnosprawności. Niesie też ze sobą ryzyko uszkodzenia różnych narządów wewnętrznych. Stąd też wczesne rozpoznanie RZS ma niebagatelne znaczenie.

Choć nie możemy przewidzieć choroby, to gdy już wystąpi, wczesne zastosowanie leczenia pozwoli uniknąć wielu z jej następstw! Niezależnie jednak od stopnia zaawansowania RZS, w każdym czasie walczymy o usunięcie bólu, sprawność i dobre samopoczucie pacjenta.

Często nim RZS zostanie prawidłowo rozpoznane, chory stosuje wiele leków przeciwbólowych, co czasowo łagodzi dolegliwości, ale nie hamuje postępu choroby. Dodatkowo wzrasta wówczas ryzyko uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego, zwłaszcza żołądka, powstania owrzodzeń i wynikającego stąd krwawienia!

Współczesna diagnostyka RZS to badania laboratoryjne. Istotne są zarówno badania podstawowe, szczególnie OB, CRP, morfologia, jak też oznaczenie czynnika reumatoidalnego (RF) w surowicy krwi, a często również przeciwciał anty-CCP (przeciwciał przeciwko cytrulinowanym białkom).

Przy różnicowaniu RZS z innymi schorzeniami zapalnymi stawów konieczne jest wykonanie badań w kierunku obecności przeciwciał dla niektórych drobnoustrojów, takich jak: Borrelia burgdorferi, Chlamydia trachomatis, Yersinia enrerocolitica. Niezbędne może okazać się też wykonanie oznaczenia przeciwciał przeciwjądrowych i poszukiwanie przeciwciał specyficznych dla innych określonych jednostek chorobowych.

Do postawienia rozpoznania i obserwacji w czasie choroby sięgamy także po badania obrazowe.

Badanie ultrasonograficzne (USG) stawów stało się obecnie narzędziem wręcz niezbędnym w diagnostyce RZS. Pozwala ono ustalić rozpoznanie już na wczesnym etapie rozwoju choroby, gdy jeszcze nie widzimy zmian na zdjęciach radiologicznych. Pod nadzorem USG możliwe jest też precyzyjne podanie leku do zajętego przez chorobę stawu.

Klasyczne badanie radiologiczne jest nadal istotne dla oceny zaawansowania choroby. Pozwala też na jednoznaczne potwierdzeniem diagnozy RZS. W niektórych wątpliwych przypadkach wskazane jest wykonanie rezonansu magnetycznego, nie jest to jednak badanie rutynowe.

Leczenie RZS

Podstawą terapii są tzw. leki modyfikujące przebieg choroby, takie jak: metotreksat, leflunomid, cyklosporyna, azatioryna, sulfosalzyna, arechina. Pacjenci często odczuwają lęk przed ich zastosowaniem ale należy pamiętać, że tylko dzięki nim możemy opanować chorobę. W czasie stosowania tych leków powinno się prowadzić badania kontrolne pozwalające monitorować przebieg terapii - poddawać się badaniu lekarza reumatologa, jak też np. oznaczać niektóre parametry krwi czy - jak w przypadku arechiny - wykonywać okresowo badania okulistyczne. Przestrzegać należy ponadto pewnych zasad związanych ze specyfiką działania danego leku.

Niezależnie od opisanych leków, wspomagająco stosuje się również glikokortykoidy. Staramy się podawać je jak najkrócej i w możliwie najmniejszej dawce. W czasie ich stosowania monitorować należy gęstość kości i stosować leki chroniące pacjenta przed rozwojem osteoporozy.

W razie nieskuteczności leczenia lekami podstawowymi i utrzymywaniu się wysokiej aktywności choroby, kolejny etap terapii stanowi obecnie zastosowanie leków biologicznych. Kwalifikacja do takiego leczenia i samo leczenie prowadzone jest wyłącznie w specjalistycznych ośrodkach.

Kierować na leczenie lekami biologicznymi mogą reumatolodzy po ustaleniu wskazań i ocenie aktywności choroby w czasie jej trwania. Do oszacowania aktywności choroby służy wskaźnik nazwany DAS 28 (ocena bólu i obrzęku 28 stawów, z uwzględnieniem wskaźników zapalenia jak OB lub CRP). Pozwala on opisać za pomocą liczby stan zdrowia pacjenta i precyzyjniej oceniać skuteczność leczenia.

Należy pamiętać, że nie tylko wspomniane już wyżej leczenie glikokortykoidami ale także samo zachorowanie na RZS sprzyja rozwojowi osteoporozy. W związku z tym nie wolno zaniedbać okresowego wykonywania densytometrii (ocena gęstości kości). Lekarz prowadzący terapię musi zdecydować, od którego momentu pacjent wymaga dodatkowo leków na osteoporozę.

Chorobie może towarzyszyć zespół suchości objawiający się m.in. tzw. suchym okiem i suchością w jamie ustnej. Suchość może dotyczyć wszystkim błon śluzowych. Szczególnie uciążliwe objawy mogą wymagać leczenia objawowego i pomocy ze strony lekarzy innych specjalności np. okulisty i ginekologa.

W niektórych przypadkach nieodzowna staje się pomoc ortopedy. Konieczne może stać się wykonanie zabiegów operacyjnych przywracających w sposób optymalny działanie stawów i umożliwiających zniesienie bólu.

Pacjenci z reumatoidalnym zapaleniem stawów wymagają kompleksowej opieki medycznej. Nie tylko leczenie farmakologiczne, ale również rehabilitacja czy psychoterapia mają istotne znaczenie w poprawie jakości życia chorego.